Direct na de verkiezingen voor de Tweede Kamer begint de formatie van een nieuw kabinet. In de Grondwet is bepaald dat ministers en staatssecretarissen bij Koninklijk Besluit worden benoemd en ontslagen, maar de Grondwet bevat geen regels over de procedure voor de kabinetsformatie.
De procedure voor de kabinetsformatie is vooral gebaseerd op ongeschreven staatsrecht en gewoontes en kan van formatie tot formatie verschillen. Wel doorloopt iedere kabinetsformatie grofweg de volgende stappen: verkiezingen, informatie, coalitieakkoord, formatie en beëdiging.
De regie voor de kabinetsformatie ligt sinds 2012 bij de Tweede Kamer. Dit heeft de Kamer vastgelegd in haar Reglement van Orde. Concreet betekent dit dat de Kamer ‘onverwijld na de installatie van een nieuw gekozen Kamer, maar uiterlijk een week na de installatie, in plenaire vergadering beraadslaagt over de verkiezingsuitslag. Het doel van die vergadering is één of meer informateurs of formateurs aan te wijzen, en de door hen uit te voeren opdracht vast te stellen.’
De kabinetsformatie vindt plaats in het gebouw van de Tweede Kamer. De gesprekken worden gevoerd in de ruimtes rond de oude vergaderzaal.
Kabinetsformatie
Na de verkiezingen voor de Tweede Kamer begint de formatie van een nieuw kabinet. Een kabinetsformatie volgt grofweg de volgende stappen:
Verkiezingen van de Tweede Kamer de Staten-Generaal
Bij de Tweede Kamerverkiezingen brengen stemgerechtigde burgers hun stem uit. De kabinetsformatie start direct na de verkiezingen.
Bespreking verkiezingsuitslag
De Kamervoorzitter spreekt de dag na de verkiezingen met de beoogde fractievoorzitters. In deze bespreking wordt een verkenner aangewezen.
Verkenningsfase
De verkenner gaat in gesprek met alle fractievoorzitters om te zien welke fracties samen een coalitie zouden kunnen vormen. De verkenner brengt verslag uit aan de Tweede Kamer, die vervolgens debatteert over dat verslag en de verkiezingsuitslag.
Benoeming informateur
De Tweede Kamer benoemt in het Kamerdebat een informateur om de mogelijkheden te onderzoeken voor een nieuw kabinet dat in beginsel kan rekenen op een meerderheid in de Tweede Kamer.
Informatiefase
In deze fase starten de inhoudelijke besprekingen, onder leiding van de informateur, met de onderhandelaars van de coalitie die het meest haalbaar lijkt. Doel is te komen tot een conceptcoalitieakkoord waarin de hoofdpunten van het beleid voor de komende kabinetsperiode zijn opgenomen.
Nadat de betrokken Tweede Kamerfracties hebben ingestemd met het coalitieakkoord schrijft de informateur het eindverslag.
Benoeming formateur
De Tweede Kamer benoemt een formateur. In het algemeen is dit de beoogd minister-president.
Formatiefase
In de formatiefase staat de verdeling en personele invulling van de kabinetsposten centraal. De formateur benadert de kandidaat-ministers en kandidaat-staatssecretarissen met het oog op benoeming op een post in het kabinet.
Start kabinet
In het constituerend beraad wordt vervolgens onder meer het eindverslag van de formateur vastgesteld en verklaren de beoogde leden van het nieuwe kabinet dat zij zich gebonden achten aan het coalitieakkoord. Daarna worden de leden van het nieuwe kabinet benoemd en beëdigd door de Koning.
