Op 15 december tijdens de persconferentie, overhandigen de informateurs Remkes en Koolmees hun eindverslag en het coalitieakkoord aan Tweede Kamervoorzitter Vera Bergkamp.
REMKES
Mevrouw de voorzitter, beste aanwezigen.
Met genoegen bieden wij u hierbij ons eindverslag aan, evenals het coalitieakkoord zoals dat is goedgekeurd door de fracties van VVD, D66, CDA en ChristenUnie. Dit is een belangrijk moment, want ons land heeft dringend behoefte aan een missionair kabinet. Wij zullen u vanmiddag niet vermoeien met een uitgebreide toelichting, maar enkele opmerkingen willen wij u niet onthouden.
Om te beginnen over de lange duur, want met de langste kabinetsformatie ooit is immers het geduld van de samenleving en de politiek danig op de proef gesteld. Zoals voorganger Mariëtte Hamer eerder al zei: Hoe verklaarbaar alle redenen voor de lange duur ook zijn, opgeteld leidt het tot een situatie die het vertrouwen in de politiek niet heeft vergroot. Vooral de aanloop tot de inhoudelijke onderhandelingen was buitensporig lang. Als het stof straks is neergedaald vraagt dat om een stevige evaluatie, want de vorige formatie in 2017 kende ook al een recordlengte. Dan spreek je in de Nederlandse politiek al snel over een gewoonte. En zoals het spreekwoord luidt, de oude gewoontes legt men moeilijker af dan een slechte rok. Alle reden dus voor een politieke oefening in zelfreflectie.
Op vijf oktober zijn Wouter Koolmees en ik door de Kamer gevraagd de onderhandelingen voor een meerderheidscoalitie van VVD, D66, CDA en ChristenUnie als formateurs te begeleiden. Dat was uiteraard een eervolle maar zeker geen eenvoudige opdracht. Ten eerste is het geen boude bewering dat de verhoudingen in de Nederlandse politiek nogal waren, en in veel opzichten zijn, verscherpt. De turbulentie uit de beginfase van de formatie had lange slagschaduwen geworpen over het vervolg. Ten tweede liepen de visies en opvattingen van de vier partijen op tal van terreinen nogal uiteen en onderhandelingen tussen vier partijen zijn ook altijd moeilijker dan die tussen twee of drie partijen. En tenslotte lagen er grote en ingewikkelde problemen op tafel en daar liep door corona-pandemie dan nog dwars doorheen. De vier partijen hebben al deze hordes genomen, en ik durf te zeggen in goed onderling vertrouwen en met begrip voor elkaars positie. Na die lange maanden die eraan voorafgingen heb je natuurlijk altijd de wens dat het snel klaar is. Dan is negen weken in de beleving nogal lang, maar afgezet tegen het voortraject wil ik daar vandaag niet ontevreden over zijn.
Het coalitieakkoord is wat korter dan in 2017. Zoals ik eerder heb gezegd, was de opzet om de nadruk te leggen op het waarom en op het wat. Soms bleken er echter meer afspraken nodig. Op sommige terreinen is dus ook het hoe al uitgewerkt. Er is besloten geen apart alomvattend regeerprogramma op te stellen. Een aantal onderwerpen zoals stikstof, klimaat, arbeidsmarkt en onderwijs vragen nog wel om nadere invulling. De nieuwe bewindspersonen zullen het coalitieakkoord dan ook verder uitwerken in beleidsprogramma's voor hun eigen domein. Zij zullen hierover ook apart overleg voeren met de kamer en dat is ook het moment om goed te kijken naar de uitvoerbaarheid van plannen. Het kan per beleidsonderwerp verschillen wanneer dat beleidsprogramma gereed is.
En graag geef ik nu het woord aan Wouter Koolmees met wie ik de afgelopen tijd buitengewoon goed heb samengewerkt. Hij heeft een bewonderenswaardig groot geduld en weet altijd weer bruggen te bouwen, zelfs waar de rivieren woest kolken. Ik zeg dat ook tegen de achtergrond dat ik de afgelopen maanden natuurlijk ook niet altijd beschikbaar was vanwege functie elders in Limburg.
Wouter?
KOOLMEES
Dank, Johan, en dat gevoel is geheel wederzijds. Ik heb het heel plezierig gevonden om met jou samen te werken. Een eer en genoegen om samen te werken met de vliegende keeper van Nederland, van bestuurlijk Nederland. Dus dank daarvoor.
Mevrouw de voorzitter, beste aanwezigen, het is goed dat er een coalitieakkoord ligt. En uit dit akkoord spreekt de ambitie voor het aanpakken van een aantal grote vraagstukken. Dan gaat het over de woningmarkt, over het klimaatvraagstuk, over de stikstofproblematiek, over het onderwijs en de nationale en internationale veiligheid. Dat zijn ook thema's die ons de komende en de fractievoorzitters zullen straks de inhoud van het akkoord direct aan uw toelichten.
Juist deze grote thema's vragen om realisme voor haalbaarheid en uitvoerbaarheid en dat is toch de les die we mogen trekken uit de afgelopen jaren. Want aandacht voor haalbaarheid en uitvoerbaarheid is cruciaal voor de effecten van beleid op de levens van mensen en daarmee ook voor het vertrouwen in de politiek. Dat was ook een terugkerend thema aan de onderhandelingstafel. Realisme dus, en niet alles kan in deze kabinetsperiode. Door de krappe arbeidsmarkt is het bijvoorbeeld niet mogelijk om op heel korte termijn veel mensen vrij te maken voor bijvoorbeeld het onderwijs of de woningbouw of de zorg. Sommige plannen zullen ook tijd nodig hebben, juist vanwege de uitvoering.
De vier partijen beseffen heel duidelijk dat ze een gezamenlijke opdracht hebben, die niet alleen beperkt is dat de coalitie. Er is de overtuiging dat samenwerking nodig is over de volle breedte van het parlement. Juist omdat de aanpak van veel problemen meer tijd vraagt dan alleen de komende kabinetsperiode, is het van belang dat het hele parlement daarbij betrokken is. Met alternatieve voorstellen, met kritiek en met overleg over en steun voor de kabinetsplannen. Dat geeft ook meer ruimte voor debat, voor dualisme en ook voor meer invloed van de oppositiepartijen op het te voeren beleid. En daarmee willen de vier partijen ook bijdragen aan de breedlevende wens in het parlement voor een politieke en bestuurlijke cultuur waarin controle, scherp debat, maar ook samenwerking worden verbeterd. En ja, het zal gewenning vragen van coalitie en oppositie omdat nieuwe evenwicht te vinden. Maar het is de moeite waard en het nieuwe coalitieakkoord geeft daar ook een aanzet voor.
Zoals Johan Remkes net zei zijn er een aantal belangrijke onderwerpen uit het coalitieakkoord die nog concreet door de bewindslieden van een nieuwe ploeg uitgewerkt moeten worden. Dat geeft ook de gelegenheid aan de Kamer om mee te praten over deze voorstellen. Het ligt dan ook voor de hand om deze uitgewerkte plannen bij bijvoorbeeld de voorjaarsnota te betrekken en dan ook door het CPB en PBL te laten doorrekenen. Verder is er in het coalitieakkoord aandacht voor de omgang van de overheid met burgers tijdens ontmoetingen met de ouders van de toeslagenaffaire en de gedupeerden van de aardbevingen in Groningen is dit nadrukkelijk aan de orde geweest. Het versterken van de democratische rechtsorde is ook een wens van veel fracties in een eerdere fase van de kabinetsformatie.
Voorzitter, ik rond af. Herman Tjeenk Willink sprak bij de afronding van zijn opdracht in het voorjaar de wens uit dat het uiteindelijk gaat om de maatschappelijke problemen die opgelost moeten worden. En met dit akkoord kunnen we daarmee aan de slag. Mevrouw de voorzitter, het is mij een eer en genoegen, gemachtigd door de vier fractievoorzitters, om het eindverslag en het coalitieakkoord aan te bieden. Kom je erbij staan, Johan?