Letterlijke tekst van de persconferentie die de informateurs Wijers en Buma op 13 november 2025 hebben gegeven over de kabinetsformatie. Bekijk de hele persconferentie via YouTube.
WIJERS
Goedenavond. Dames en heren, de Tweede Kamer heeft vandaag de motie Jetten aangenomen, waarin de heer Buma en ik zijn gevraagd om de komende drie weken van de formatie als informateurs te begeleiden. Ik ben zeer gemotiveerd voor deze mooie, maar ook tamelijk ingewikkelde klus. Zojuist heeft de tijdelijk voorzitter van de Tweede Kamer, de heer Bosma, de opdracht aan ons verstrekt. En die opdracht betekent het opstellen van een ambitieuze agenda, die antwoord geeft op de grote vraagstukken die bepalend zijn voor de toekomst van Nederland. Het formuleren van uitgangspunten voor de vorming en samenstelling van en samenwerking in een kabinet. Daarbij in acht te nemen een daadkrachtig bestuur. Het kabinet moet kunnen rekenen op voldoende steun in beide kamers der Staten-Generaal. Het is goed dat partijen nu een eerste slag op de inhoud gaan maken, door het opstellen van een ambitieuze agenda. Vandaar wordt een eerste aanzet gemaakt om te zien hoe overeenstemming kan worden gevonden op een aantal hele belangrijke beleidsterreinen. En dan gaat het om het investeren in het woningaanbod, de aanpak van stikstof, een toekomstbestendige landbouwsector en natuurherstel. Het gaat om asiel en migratie, investeringen in defensie en veiligheid, investeren in energiezekerheid en klimaat en het verbeteren van het investeringsklimaat voor bedrijven en ondernemers. Stuk voor stuk onderwerpen die vragen om een constructieve aanpak en ook uitgebreid in de verkiezingscampagne en de gesprekken met de verkenner aan bod zijn gekomen. Dan zal ik het vervolgen aan u.
BUMA
Ja, hartelijk dank. Mede-informateur. Ik beschouw het echt als een voorrecht, maar ook wel als een grote verantwoordelijkheid om in deze fase van de formatie als informateur samen met de heer Wijers op te gaan treden. We hebben gezien de opdracht die de Kamer verstrekt heeft. Om een ambitieuze agenda te maken en zoals inmiddels onze voorganger Wouter Koolmees al zei, die wel gebaseerd is op overeenstemmingen in plaats van verschillen. Ik denk dat het ook de grote taak is om nu niet tot een groot dichtgetimmerd akkoord te komen, dat kan ook niet. Maar juist om aanknopingspunten te zoeken om die agenda te maken waar andere partijen op aan kunnen haken. Want pas dan komt er een stabiel landsbestuur. Dus nodig is nu te bouwen aan die agenda met de twee partijen die nu de opdracht hebben gekregen. En vervolgens te kijken om daar een kabinet van te gaan maken, een coalitie van te gaan maken die zicht heeft op het perspectief van meerderheden in de Eerste en Tweede Kamer. We gaan nu praten met CDA en D66. Die gaan het gesprek aan en ik realiseer me dat het ook best wel een lastige fase is. Het is geen eenvoudig traject. Het is zo dat we twee partijen hebben die lang geen meerderheid hebben, waar het soms lijkt dat ze, en zo zie ik het ook een beetje nu ontstaan, het wel even met z'n tweeën gaan kunnen regelen. Maar ik moet wel zeggen dat ik uit mijn ervaring weet dat CDA en D66, als ze eenmaal met elkaar om de tafel gaan zitten, ook wel weer grote verschillen kunnen hebben. Dus wij zien onze taak als tweeledig. Enerzijds die partijen bij elkaar krijgen en anderzijds de opening hebben naar andere partijen om aan te sluiten. Die complexiteit is er in een periode dat we echt toe moeten naar het zoeken naar eensgezindheid, om het land verder te helpen en zoveel mogelijk af te stappen van de polarisatie van een verkiezingscampagne.
(…)
VRAAG
Meneer Wijers, u en uw collega informateur noemen het een ingewikkelde klus waarbij andere partijen moeten aanhaken. Bent u wel de juiste persoon om deze klus nu te doen? Nu blijkt dat u nog kort geleden een van de lijsttrekkers van de andere partijen die graag zouden willen aanhaken misschien, een leugenaar heeft genoemd.
WIJERS
Ja, ik heb me daar absoluut niet goed uitgedrukt. Dat had ik niet moeten gebruiken, dat soort woorden. Het was op een bijeenkomst na de verkiezingen, ongepast taalgebruik. Ik heb haar daar ook over benaderd toen het ermee werd geconfronteerd. Met excuses voor aangeboden. En ik ga ervan uit dat als we het over de inhoud gaan hebben in de toekomst, dat het dan verleden zal zijn.
VRAAG
Maar is dit proces dan niet al bij voorbaat lastig en beschadigend?
WIJERS
Nee, ik denk het niet. Ik denk dat als we, zoals net werd gezegd, als we het over de inhoud gaan hebben en over de grote uitdagingen in dit land. Dat is een gedeeld gevoel. Dat is ook de samenleving, hoor je dat overal. Laten we nou gaan beginnen om de problemen op te lossen. Als we die discussies aangaan, dan zal het blijken dat er voldoende reden is om daar met elkaar diep in te duiken. En met elkaar inhoudelijk over te praten. En de mensen bij de VVD weten dat ik een goede geschiedenis heb. Ook in de tijd dat ik minister was in het eerste paarse kabinet, heb ik heel goed samengewerkt met de VVD. Dus ik ga ervan uit dat dit iets is van het verleden.
VRAAG
Maar heeft u de reactie van de lijsttrek Yeşilgöz gelezen, gehoord?
WIJERS
Ik heb haar niet rechtstreeks gesproken. Ik ga ervan uit dat er nog een gelegenheid komt om elkaar een keer te spreken. En dat daarna de zaak uit de wereld is.
VRAAG
Mag ik u nog een inhoudelijke vraag stellen? Is het zo dat u begint ook inderdaad met de meest prangende kwestie om allerlei zaken nog vlot te trekken? Dat is de stikstof. Is dat inderdaad het eerste wat op uw bordje ligt?
WIJERS
Nou, ik heb de onderwerpen net genoemd. Stikstof is er één van. Die zullen we zeker niet uit de weg gaan. Maar we gaan het ook over al die andere vraagstukken hebben waar de Nederlandse bevolking naar oplossingen voor vraagt. Zoals woningen. Zoals energiebeschikbaarheid. En defensie. Dus die moeten we allemaal pakken. In drie weken. Dat wordt een enorme klus. Maar we zullen het zeker ook over de stikstof hebben.
(…)
VRAAG
Meneer Wijers, waarom noemde u mevrouw Yeşilgöz een leugenaar?
WIJERS
Ik ga daar verder niet op in. Ik heb die woorden teruggenomen.
VRAAG
Maar waarom deed u dat?
WIJERS
Ik heb eerlijk gezegd geen idee in welk context ik het gezegd heb. Maar ik ga ervan uit dat ik die woorden heb gebruikt. Dat moet je niet doen. Klaar.
VRAAG
Want vindt u mevrouw Yeşilgöz dan geen leugenaar meer nu?
WIJERS
Ik vind mevrouw Yeşilgöz een moedige vrouw die verantwoordelijkheid heeft genomen voor de leiding van een partij in hele moeilijke omstandigheden. En die zich in het laatste deel van de verkiezingen mooi heeft teruggevochten.
VRAAG
Is dat dan nu voortschrijdend inzicht?
WIJERS
Nogmaals, ik neem die woorden terug. Die had ik niet moeten gebruiken.
VRAAG
Ja, maar u heeft ze wel gebruikt.
WIJERS
Ja, in een andere context. Ik ben nu informateur en wij gaan nu proberen om in goede samenwerking problemen op te lossen.
VRAAG
U bent informateur van een precair proces waarbij partijen bij elkaar moeten komen. Vertrouwen is daar heel belangrijk. Heeft u dat vertrouwen?
WIJERS
Ik ga ervan uit dat als wij ons werk op een integere manier gaan aanpakken, als we hard gaan werken en we komen met een stuk straks wat voldoende aanknopingspunten biedt om een aantal van de grote vraagstukken van dit land op te pakken, dat dat vertrouwen er zal zijn.
VRAAG
Maar op diezelfde bijeenkomst heeft u ook gezegd dat u geen voorstander bent van een centrum rechtskabinet. Dan heeft u uw eigen voorkeur ook al doorgegeven. Dat is ook niet echt goed voor het vertrouwen van de mensen die niet aan tafel zitten.
WIJERS
Mevrouw, er gaan zoveel mensen in dit land geven rondom verkiezingen, geven hun opinie over bepaalde vraagstukken. Ik ben nu in een andere positie. Ik ben nu informateur. Wij moeten een proces begeleiden waar de politiek verantwoordelijke en de fracties uiteindelijk ook verantwoordelijkheid voor moeten nemen. In die zin is mijn mening niet meer belangrijk dan de mening van de meer dan 10 miljoen mensen die hun stem hebben uitgebracht. Het gaat er nu om dat wij helpen om te komen tot een stuk dat perspectieven biedt op het oplossen van de grote vraagstukken van dit land.
VRAAG
Als u mij mevrouw noemt, noem ik u nu meneer, want ik denk dat u dat onderschat. Ik denk dat juist zo'n proces als een informatie gebaat is bij vertrouwen van alle partijen die uiteindelijk aan dat proces mee moeten doen. En u heeft dat vertrouwen nu geschaad. En mijn vraag aan u is dus, hoe gaat u dat vertrouwen terugwinnen? En heeft u eigenlijk ook wel genoeg vertrouwen om hier überhaupt aan te beginnen? En ik verbaas me er een beetje over dat u daar niet aan twijfelt.
WIJERS
Ja, ik heb daar geen twijfels over. Vertrouwen zijn dingen die moeten ontstaan. Ik ken mevrouw Yeşilgöz helemaal niet, dus ik ga ervan uit dat als we ooit...
VRAAG
U kende haar niet, maar u noemde haar wel een leugenaar.
WIJERS
Maar ik heb dus net gezegd dat ik dat ongepaste woorden vind dat ik die heb teruggenomen. En er zijn wel meer dingen in deze wereld waar mensen soms dingen zeggen over elkaar of tegen elkaar die als ze worden uitgebroken uit de wereld zijn. Ik ga ervan uit dat het hier ook zo is.
VRAAG
Denkt u dat u niet moet zeggen, nu dit naar buiten gekomen is, moet ik gewoon een stap terug doen? En moet ik geen informateur worden, want het proces is beschadigd?
WIJERS
Nee, ik ga ervan uit dat we morgen hard aan het werk kunnen om deze vraagstukken aan te pakken en dat er vertrouwen zal ontstaan in de loop van de tijd.
VRAAG
Maar u heeft, een laatste vraag, het is belangrijk, denk ik, als informateur dat je ook met een open vizier dit proces ingaat. Ik denk dat we wel kunnen stellen dat het open vizier van u twijfelachtig is.
WIJERS
Ik denk het niet, want zoals ik net gezegd heb, wij zijn de begeleiders van een proces om te komen tot een agenda, dat heeft de Kamer ons gevraagd, die waar mogelijk een stabiele meerderheid in de Kamer kan bereiken. Dat is een wens die door heel veel mensen overigens is uitgesproken, ook in het recente debat rondom de verklaringen en het rapport van Wouter Koolmees. De Nederlandse bevolking wil een stabiel kabinet dat dingen voor elkaar krijgt. Dus wat dat betreft heb ik een mening gegeven die niet uniek is, maar die op zichzelf inhoudelijk mijn mening is relevant. Het gaat erom dat we tot een proces komen waar de constituerende politieke partijen achter staan en vorm aan kunnen geven.
VRAAG
Nog een laatste vraag. U zegt ik denk het niet, maar als mevrouw Yeşilgöz het wel denkt en ook de heer Eerdmans, die ook belangrijk zijn in dit proces, dat u dit niet kunt doen?
WIJERS
Wij gaan nu aan de slag in de eerste plaats met CDA en D66 om het proces zoals dat beschreven is uit te voeren. Er zullen wellicht contacten zijn in de toekomst en ik ga ervan uit zoals ik al eerder heb gezegd dat het vertrouwen, zeker nadat ik mijn woorden heb teruggenomen, dat het zal ontstaan.
(…)
VRAAG
Meneer Wijers, toch nog even, het was twee weken terug, dat is zeer recent. Nu komt er ophef over en neemt u het terug. Hoe werkt dat?
WIJERS
Zo?
VRAAG
Doordat er ophef komt, neemt u het terug.
WIJERS
Nee, er zijn dingen gezegd in een bepaalde context. Ik vind die woorden verkeerd, ik neem ze terug. Het is twee weken geleden, we hebben nu drie weken voor ons waarin hard moet worden gewerkt aan het maken van een plan, van een programma over een aantal belangrijke maatschappelijke vraagstukken. Ik ben zeer gemotiveerd, samen met de heer Buma, om daar een bijdrage aan te leveren. We gaan werken met de fractievoorzitters van CDA en D66. Die dat vertrouwen hebben. En ik ga ervan uit dat in de loop van de tijd dat vertrouwen ook zal ontstaan bij mogelijks andere partijen.
VRAAG
Vindt u Yeşilgöz dan ook geen leugenaar meer? En vindt u dan ook niet dat de VVD hardere klappen had moeten krijgen na het kabinet waar ze in zaten?
WIJERS
Ik heb gezegd wat ik net heb gezegd, ik heb die woorden teruggenomen.
VRAAG
U hebt ze teruggenomen, maar vindt u het nog?
WIJERS
Dat is irrelevant, zoals ik net zei. Ik zit hier niet als iemand met een bepaalde partijpolitieke overtuiging. Ik zit hier. Ik zit hier met een opdracht om samen met de heer Buma een ambitieus programma te maken om een aantal grote maatschappelijke vraagstukken op te lossen. Daar gaat het om.
VRAAG
Het lijkt niet irrelevant, aangezien de partijleiders op dit moment reageren, dat het er voor hen wel toe doet. En dat ze graag van u horen waarom u wel met een open vizier door kunt. Dus waarom is dat irrelevant?
WIJERS
Omdat ik net heb duidelijk gemaakt dat mijn mening een mening is zoals die meer dan 10 miljoen mensen die stem hebben.
VRAAG
Maar u bent niet één van de 10 miljoen mensen.
WIJERS
En ik zit hier nu in een andere positie.
VRAAG
U bent informateur, u moet een coalitie helpen tot stand komen.
WIJERS
Ik ben informateur en ik moet het proces begeleiden om een programma te maken wat ambitieus is. En wat de grote vraagstukken, wat perspectief biedt op het oplossen van grote vraagstukken waar de samenleving mee worstelt. En waar we straks een kabinet voor moeten krijgen wat zich kan verheugen op een zo groot mogelijke steun in zowel de Tweede als in de Eerste Kamer.
VRAAG
Ja, betekent dat dat u na deze drie weken dan ook afzwaait? En dat u de formatie gaat leiden met D66 en het CDA?
WIJERS
Ik weet niet. We hebben nu een opdracht voor de komende drie weken. En wat daarna komt, zien we dan wel weer.
VRAAG
Denkt u dat het ook mogelijk is om informateur te blijven als de onderhandeling met de VVD en JA21 misschien op gang komt?
WIJERS
Als er zulke onderhandelingen komen, ga ik ervan uit dat dan de politieke partijen zullen overwegen wat een goede positie is en wie daar een rol in kan spelen. Het is nu niet aan de orde. Daar gaan we nou niet over speculeren. We hebben drie weken om te doen wat we moeten doen.
VRAAG
U denkt dat u met een open vizier die formatie kunt gaan doen ondanks dat u die uitspraken nu terugneemt. Maar u zegt niet of u het nog vindt.
WIJERS
Absoluut. Ik ga ervan uit dat dat kan.
VRAAG
En nog even een vraag aan de heer Buma dan, als dat kan. U bent ook burgemeester in Leeuwarden. Hoe lang kunt u dit doen? Is dat drie weken? Of zou dat ook langer kunnen zijn?
BUMA
Ik kreeg nu al vanochtend een foto toegeappt van de wethouder, die zei dat hij mijn kamer ingepikt had. Dus na drie weken ga ik weer terug.
VRAAG
Dus dit is voor u in ieder geval drie weken?
BUMA
Nee, dit is drie weken.
VRAAG
En wat vindt u eigenlijk van de uitspraken van de heer Wijers?
BUMA
Nou ja, ik heb de heer Weijers net gehoord en gezegd dat hij die uitspraken terugneemt. En volgens mij is dat ook heel goed. En het is ook aan ons om het vertrouwen te winnen van de andere partijen. Dus het is niet alleen dat wij vragen geven vertrouwen. Maar ik snap heel goed dat men vragen aan ons heeft. Die gaan we beantwoorden. En ik vind het heel erg belangrijk dat we die agenda gaan bouwen voor de toekomst. Dat gaan we samen doen.
VRAAG
Heeft u niet het idee dat het ook maar op een manier af kan doen aan de geloofwaardigheid van jullie beiden als informateurs?
BUMA
Nee, want ik ben er echt van overtuigd dat degenen die nu reageren heel goed weten in de context van de politiek dat dit soort uitspraken kunnen worden gedaan. Daar zit de politiek helaas wel vol mee. Maar dat het niet zo vaak voorkomt dat je hem echt weer helemaal terugtrekt. Ik had de woorden niet moeten gebruiken. Ik bied excuses aan. En dat vind ik iets waarmee je echt de basis legt om weer verder te gaan. En ook met elkaar het gesprek aan te gaan naar buiten deze muren het Nederland waar we allemaal voor moeten werken.
(…)
VRAAG
Meneer Wijers, toen D66 u benaderde voor deze klus heeft u ze toen meteen verteld dat u Dilan Yeşilgöz een leugenaar heeft genoemd?
WIJERS
Nee, absoluut niet. Want ik was totaal niet van bewust dat ik was dat helemaal uit mijn geheugen. Ik ben vanmiddag voor de eerste keer met die uitspraken geconfronteerd.
VRAAG
U wist niet wat u had gezegd? Anderen moesten daarop wijzen.
WIJERS
(onverstaanbaar, red.) U hebt waarschijnlijk ook in het verleden in uw leven wel eens iets gezegd wat u niet meer precies allemaal weet.
VRAAG
Ik weet niet of u vaker op een podium iemand voor een leugenaar uitgemaakt.
WIJERS
In ieder geval, ik wist het niet meer precies. Ik wist het niet meer precies. Ik ga ervan uit dat ik het gezegd heb. En ik heb mijn excuses aangeboden.
VRAAG
Maar u zegt op een podium. Ik weet niet of u vaker iemand op een podium voor een leugenaar uitmaakt, dan als dan een partij u belt met een vraag, wilt u informateur worden? Een belangrijke taak. Dan denkt u niet, ik heb iets gezegd, misschien filmpjes van gemaakt.
WIJERS
Nee, weet u wat ik dan denk? Dat vind ik ontzettend leuk om te gaan doen. Want het land heeft dit nodig. Dat denk ik. En ik heb helemaal geen vooringenomen ideeën over dat met die kan of niet met die kan. Dus ik vind het een grote eer dat ze me vragen. En daar wil ik graag aan de slag gaan.
VRAAG
Maar is dat u dan wordt gevraagd belangrijker dan dat u een fractievoorzitter, een lijsttrekker, een leugenaar heeft genoemd?
WIJERS
Het zijn hele andere dingen. Zoals net werd gezegd, ook door de heer Buma, soms zeg je dingen in een bepaalde context die je beter niet had kunnen zeggen. En dan neem je het terug en dan ga je door.
WIJERS
Waarover had Dilan Yeşilgöz volgens u eigenlijk gelogen?
WIJERS
Ik heb geen idee.
VRAAG
Maar u zegt het wel.
WIJERS
Ja, maar nogmaals, ik zeg u, ik kan me dat allemaal... U moet zich even de context voorstellen. Het was geen partijpolitieke bijeenkomst. Het was een bijeenkomst van een aantal ondernemers die Amsterdam hadden georganiseerd. Ik kwam daar alleen maar om even de organisator te bedanken voor de uitnodiging, een glaasje van hem te drinken. En toen werd ik het podium opgesleurd. Het was helemaal niet gepland. Ik heb daar toen spontaan een paar dingen gezegd, waarvan er een paar tamelijk onhandig waren. En die heb ik teruggetrokken. Klaar.
VRAAG
Waar maakt dat het dan beter, deze uitleg? Zegt u, ik word op een podium getrokken en dan zeg ik een paar dingen over iemand. Dat maakt het toch niet per definitie beter?
WIJERS
Het is in ieder geval, ik heb de woorden nou teruggenomen en we kunnen er allerlei rondjes omheen draaien. Maar ze zijn niet meer leidend voor het werk wat we nu in de toekomst gaan doen.
VRAAG
U hoopt binnen drie weken met een verslag te komen. Dan haakt daarna wellicht waarschijnlijk de VVD ook aan. Kan een leugenaar dan daarover meepraten en daar input op geven?
WIJERS
Ik heb het volste vertrouwen dat als ik daar überhaupt een rol in zou spelen. Dat ik goed vertrouwen kan opbouwen met vertegenwoordigers van de VVD. Zoals ik dat in de tijd dat ik minister was in Paars 1 ook heel goed heb mee kunnen samenwerken.
VRAAG
Tijden veranderen misschien ook al een beetje. Dat is lang geleden.
WIJERS
Tijden veranderen.
VRAAG
Meneer Buma, u hoopt natuurlijk ook samen met de heer Wijers over drie weken dan een verslag op te leveren. Denkt u dat dat verslag dezelfde kracht heeft en dezelfde waarde als wanneer u het zou maken met een collega-informateur die niet aangeschoten is?
BUMA
U plakt er meteen een kwalificatie op. Wat mij betreft gaat het erom dat wij twee mensen zijn. Mensen kunnen fouten maken. Maar mensen kunnen ook proberen fouten te herstellen. Dat doet de heer Wijers. En dan is het verder aan de buitenwereld of je dat accepteert of niet. Mijn stelling is dus dat wij aan de bal zijn. Dat zullen we ook doen. En ik ben er absoluut van overtuigd dat het veel groter is wat we met de toekomst van Nederland moeten doen. We hebben twee weken geleden verkiezingen gehad. Ik kom vanuit Leeuwarden. Mijn stelling is dat we terug moeten naar Nederlanders zijn de inwoners die iets moois uit Den Haag willen. En niet alleen maar meer, deze discussie snap ik, maar alleen maar praten over een verkiezingscampagne, een verkiezingsperiode met de polarisatie. Dus los van dit ben ik ervan overtuigd dat er urgentie is, dat er noodzaak is... en ja, dat we deze klus samen kunnen klaren.
VRAAG
U heeft vaker in het verleden, in het recente verleden uw zorgen geuit over de vertrouwende politiek en dat de politiek een beetje netter met elkaar moet omgaan. Dan is dit dan op z'n minst niet een valse start. Als in dat precaire proces u zo begint.
BUMA
Waarom dat niet zo is, is omdat de heer Wijers gewoon heel duidelijk, en dat wil ik toch herhalen, zegt ik had het niet moeten zeggen, biedt excuses aan, wil ook in gesprek en wil verder. Nogmaals, dan is het aan de anderen of ze zeggen ja, dat willen we. Tuurlijk, dat komt van beide kanten. Maar ik zou vaker willen dat het zo was dat iemand die een bepaalde uitspraak doet, vervolgens die terugneemt. Dat gebeurt, en daar ben ik ervan overtuigd, als mede-informateur, dat we dat heel goed kunnen gaan doen. En dat we ook zullen laten zien dat we met die resultaten kunnen komen.
(…)
VRAAG
Ja, meneer Wijers, u zei net, een beetje geïrriteerd, ik heb het gezegd, ik heb het teruggenomen en daarmee is het klaar. Waar baseert u het eigenlijk op dat het daarmee klaar is?
WIJERS
De wens is de vader van de gedachte, zou je kunnen zeggen. Dat hoop ik wel. En nogmaals, ik kijk ernaar uit om mevrouw Yeşilgöz in de nabije toekomst een keer persoonlijk te ontmoeten, kennis te maken en nog een keer erover te praten. En ik ga ervan uit dat we dan als volwassen mensen de zaak achter ons kunnen laten.
VRAAG
Dus de wens van de gedachte. Dat is eigenlijk wat u hoopt. Maar er is geen contact geweest.
WIJERS
Ik heb het gezocht, maar het was niet mogelijk.
VRAAG
Maar is het dan verstandig om nu hier te gaan staan? Want u zegt nu, het is klaar. Dat is een decreet van u. Terwijl dat degene waar u het over gehad heeft, zowel bij de VVD als bij JA21, nu ook in de media laten weten. Voor ons is dit helemaal niet klaar.
WIJERS
Nee, nou goed, dan zal ik daar in de toekomst zeker nog tijd aan besteden. Ik hoop, ik ga ervan uit, ik heb contact gezocht, ik heb het aangeboden. Ik ga ervan uit dat er een keer een gesprek kan plaatsvinden. Waarin dit verder kan worden uitgepraat. En dat we dan inderdaad bezig kunnen gaan met de grote vraagstukken waar dit land mee worstelt. En daar een bijdrage aan te leveren.
VRAAG
Nu heeft u op een podium gestaan. U heeft daar dingen gezegd. En die vond u onverstandig. Die heeft u teruggenomen. U staat nu weer op een podium. Zonder met mensen gesproken te hebben waar u het over gehad heeft. Zou u nu ook niet kunnen zeggen, ik had er beter niet kunnen gaan staan. Dat was onverstandig om hier nu te zijn.
WIJERS
Weet u, ik heb de afgelopen tijd ook heel veel van mensen om mij heen gehoord. In allerlei verschillende kringen. We hopen dat er nou eens een keer tempo gaat worden gemaakt in Nederland met het oplossen van vraagstukken. We hebben drie weken om een plan te maken. Een ambitieus plan om de grote vraagstukken op te lossen. Daar gaat het nu om. Dat is van een enorme grote betekenis. Daar wil ik graag een bijdrage aan leveren. Daar gaan we nu aan werken. En ik zal mij verder inspannen om de relatie met mevrouw Yeşilgöz in de nabije toekomst, als dat mogelijk is, te herstellen. In ieder geval te creëren, want ik ken haar niet. En uit te leggen. En dat het mij absoluut niet bedoeld is om dit soort woorden te gebruiken. Dat ik die terugneem.
VRAAG
We hebben ook van beide partijleiders vandaag in de Kamer ook in de campagne gehoord. Positieve agenda. Andere politieke cultuur. Op een andere manier met elkaar omgaan. U bent nu toch niet het symbool van wat zij proberen uit te dragen?
WIJERS
Ik hoop dat ik als informateur, ik hoef niet zo nodig het symbool te zijn van allerlei dingen. Maar ik hoop dat ik als informateur een bijdrage kan leveren aan het ontwikkelen van plannen, een programma om al die grote of vraagstukken die ik net heb genoemd, om die op te lossen. En daarbij ook te zorgen dat er uiteindelijk een zodanig plan ligt dat dat ook partijen die nu niet in het proces betrokken zijn dat die zin hebben om in de volgende fase daarmee te gaan doen.
VRAAG
Meneer Buma, heeft u iemand recent op het podium nog een leugenaar genoemd? Of iets van gelijkstrekking?
BUMA
Ik ga nu heel erg opletten dat er niet ergens een zit. Maar ik durf bijna wel te zeggen dat dat niet zo is.
VRAAG
Was u hier gaan staan op het moment dat dat wel het geval was geweest?
BUMA
Ja, dat weet ik niet. Ik weet niet wat voor bijeenkomst het was.
VRAAG
Maar het antwoord is dus niet nee.
BUNMA
Ja, ik weet niet wat voor bijeenkomst het was. Tuurlijk ga ik daar nu niet over praten. Wat zegt u?
VRAAG
Het antwoord is niet nee of ja, dus u weet het eigenlijk niet. Dat geeft aan dat u de situatie ook misschien wel een beetje ongemakkelijk vindt waar we nu in zitten.
WIJERS
Nou, de vragen van u zijn dingen die wij ons goed ter harte moeten nemen. Maar ongemakkelijk vind ik het niet om met iemand samen te mogen werken die erkent dat je fouten kan maken. Dan was het maar wat meer zo. Dus wat mij betreft is het nogmaals aan ons de taak als informateurs om het gesprek met anderen aan te gaan. En behalve dit, vergeet dat niet, zijn er meer redenen waarom er aarzeling is bij een aantal partijen om die gesprekken aan te gaan. Dus er ligt sowieso een grote opdracht. Dat is waar we aan beginnen. Dus ik had ook niet gedacht dat het een walk in the park zou worden. We moeten dit werk doen, met het verleden dat wij meedragen.
VRAAG
Als u nou, want we zijn nu hierover aan het praten gewoon nu de ontstaande politieke situatie is, zal ik het maar even noemen. Waar had u eigenlijk over willen praten, nu? In plaats van over de uitspraken van de heer Wijers.
BUMA
Het is leuk dat u naar mij vraagt, als journalist, waar ik had over gehad willen praten. Ja, want we hebben het nu.
VRAAG
Dit wordt helemaal gekaapt door wat de meneer Wijers op het podium heeft gezegd. Dat is nu in de media gekomen. Maar u had waarschijnlijk over iets heel anders willen praten. Geeft u een voorbeeld, waar had u het liever nu over gehad?
BUMA
Nou, deze open uitnodiging neem ik heel graag aan. Waar ik het bijvoorbeeld heel graag over zou willen hebben is twee dingen waar ik het net over zei. Wij gaan onderhandelen. Spreken met twee partijen in een context die ingewikkelder is dan dat. Omdat we ook meerderheden moeten zoeken. Dus wij zijn met een ingewikkelde opdracht bezig. En als er één ding is wat ik meeneem na zes jaar weg te zijn uit Den Haag in Leeuwarden, dan is dat dat ik gemerkt heb dat er in de wereld, in Nederland best wel nieuwe wetgeving, nieuwe regels komt die heel moeilijk uitvoerbaar is. En ik hoop ontzettend, los van ons tweeën, los van de drie weken dat er uit de kabinetsformatie dat er uit een stabiel kabinet komt, wat knopen doorhakt, wat dus ook mensen wel misschien boos maakt, maar echt een toekomstvisie maakt. En wat in Nederland dingen gaat doen waarvan we samen zeggen, ja, dat gaat werken. En niet maar over ons uitstrooien of besluiten uitstellen, niet nemen. Dat is de hoop die ik heb. Nou, daar zijn drie weken te kort voor. Dus er zal omgekeerd na ons nog iemand of meer op mensen op dit podium komen. Maar dat is mijn ambitie.
(…)
VRAAG
Ja, meneer Wijers, vindt u de term leugenaar, een zware term.
WIJERS
Ja.
VRAAG
En als u dan zo'n zware term vindt, waarom bent u dan al vergeten dat u het hebt gebruikt op een podium?
WIJERS
Ja, maar eerlijk gezegd, dat is niet zo belangrijk. Wat belangrijk is, is dat ik heb gezegd, het is ongepast woordgebruik in zo'n situatie. Dat moet je niet doen. Dus ik heb het teruggetrokken en ik heb mijn excuses ervoor aangeboden.
VRAAG
Baalde u voordat deze uitspraken naar buiten kwamen ook al over dat u deze uitspraken heeft gedaan? Of pas na de publicatie?
WIJERS
Nee, toen ik ermee werd geconfronteerd.
VRAAG
Toen pas, oké. En u zei, ik ga mijn best doen om het vertrouwen te herstellen van mevrouw Yeşilgöz, maar u heeft maar drie weken. Kan het lukken in die drie weken, vertrouwen herstellen? Doe je niet. 1, 2, 3.
WIJERS
Nogmaals, ik ga ervan uit dat als we een gesprek hebben, dat er in ieder geval het begin is van een contact en van iets van vertrouwen. En ik ga ervan uit dat verder het opereren duidelijk zal maken dat ik respect heb voor haar en dat er geen enkele reden is om dat ik twijfel aan haar integriteit.
VRAAG
En als dat gesprek er komt, kan u door als blijkt dat zij die excuses niet accepteert?
WIJERS
Ik ga niet over de what-ifs praten met u. Ik ga ervan uit dat als we een serieus gesprek hebben, dat dat wel zo zal zijn. En voorlopig concentreer ik mij natuurlijk in de eerste instantie op het werk wat we te doen hebben met de leiders van CDA en D66 om dat programma te ontwikkelen.
VRAAG
Ja, want jullie willen het natuurlijk graag hebben over de inhoud.
WIJERS
Absoluut.
VRAAG
Leidt dit onderwerp niet heel erg af van de inhoud als het hier de hele tijd over gaat?
WIJERS
Ik ben ervan overtuigd, dat heb je ook gehoord in de Tweede Kamer vandaag, maar ook tijdens de campagnes, dat onze politieke leiders zich zeer bewust zijn van dat de Nederlandse bevolking wil dat er oplossingen komen voor een aantal grote vraagstukken. Dat er genoeg woningen komen, dat het stikstofprobleem wordt opgelost, dat we weer elektriciteitsaansluitingen krijgen en ga zo maar door. En ik ben ervan overtuigd dat als men de indruk krijgt dat we daar serieus mee bezig zijn, dat we daar oplossingen voor zoeken, dat we daar meerderheden bij zoeken, dat dat vertrouwen zal ontstaan. En dat er ook aandacht gaat komen, ook aan uw kant, voor de echte belangrijke dingen, de inhoud en de oplossingen van de grote vraagstukken.
VRAAG
Dan nog één vraag aan u, meneer Buma. U zei, dit wordt geen makkelijke opdracht, er zijn ook grote verschillen tussen CDA en D66. Kunt u daar nog even op ingaan? Welke grote verschillen ziet u?
BUMA
Uit mijn eigen verleden zie ik vooral het grote verschil toch tussen een partij die in de beeldvorming echt een liberale partij is die individualisme van belang vindt, vaak ook naar grote steden kijkt en een partij die meer naar de regio kijkt en naar de samenleving en de gemeenschap. En dat kan zich uiten in verschillende onderhandelingen. Ik weet helemaal niet waar we die hordes gaan tegenkomen. Ik ben ervan overtuigd dat we eruit moeten komen. Maar eerlijk gezegd denk ik niet door ons. Maar als ik de partijleiders hoor zeggen, het is onze taak om het samen te doen en eruit te komen, dan mogen wij hun daar ook aan houden. Dus onze hoop is gevestigd op het samenwerken, om dat breder te maken. En met in het achterhoofd wat ik net ook zei, echt de mensen buiten de ruimte hier willen praten over welke oplossingen komen voor problemen, welke knopen worden er doorgehakt. En iedere dag dat wij langer bezig zijn. En dat brengt dat verder weg. Dat is mijn ambitie.
(…)
VRAAG
Meneer Wijers, we hebben inmiddels ook contact gehad met JA21 voorman Joost Eerdmans, ook over uw uitspraken dat u geen voorstander bent van een centrumrechtsexperiment. Hij zegt, de objectiviteit van het hele proces is hiermee beschadigd. Het kleurt de uitkomst ook. Gaat u ook excuses aanbieden aan hem?
WIJERS
Nee, we gaan het sowieso niet hebben over allerlei mogelijke combinaties op dit punt. We gaan het hebben over de oplossingen van die grote vraagstukken. En daar gaan we de energie op richten. En ik ben ervan overtuigd, als we het over de inhoud gaan hebben, dat er interessante discussies en goede discussies, constructieve discussies kunnen plaatsvinden. En nogmaals, ik zeg het nog één keer, wat ik heb gezegd als particulier in een ander context, is net zo belangrijk als de meer dan 10,5 miljoen mensen die gestemd hebben, die ook hun meningen hebben gegeven die periode.
VRAAG
De partijleiders zijn het in elk geval wel belangrijk. Vindt u zelf dat uw objectiviteit is aangetast?
WIJERS
Nee, want mijn objectiviteit, dat is een verwijt wat me ook wel eens wordt gemaakt. Ik ben heel erg van de feiten, de analyses. En dus wat dat betreft geloof ik helemaal niet dat mijn objectiviteit aan de orde is. Nogmaals, ik verheug me op de samenwerking met de heer Buma. Ik heb hem al een beetje leren kennen. Op het moment dat ik op een gegeven moment niet objectief zou zijn, weet ik zeker dat hij mij zal corrigeren en andersom. Dus ik heb het volste vertrouwen dat we een hele constructieve samenwerking gaan hebben om die opdracht die wij hebben gekregen, om die te realiseren. Hele lastige, waarbij we het hoop ik van harte vooral over de inhoud en de dilemma's die daarbij samenhangen gaan hebben en hoe we die kunnen oplossen.
VRAAG
U zegt ik heb contact gezocht met mevrouw Yeşilgöz, dat is niet gelukt. Heeft u ook contact gezocht met Rob Jetten?
WIJERS
Jazeker.
VRAAG
En wat was zijn reactie? Hij was blij met mijn reactie die ik publiek heb gegeven en met excuses die ik aan mevrouw Yeşilgöz heb aangeboden.
VRAAG
Was dat voor of na dat uw naam onder de motie Jetten stond?
WIJERS
Dit is allemaal pas vanmiddag gaan spelen.
VRAAG
Laatste vraag aan meneer Buma. Denkt u dat dit eigenlijk uw werkzaamheden vergemakkelijkt? Deze hele treinramp kunnen we toch wel zeggen.
BUMA
Nou, dat zijn wel woorden die weer een hele bijzondere kant uit gaan. Ik kom even terug. Eén, het wordt er niet moeilijker door. Want iedere formatie begint altijd met een aantal dingen uit hun verleden. We nemen iets mee. En ik weet nog niet wat er bij mij is. Maar er komt ongetwijfeld nog iets. Want dit zeg ik. Je kan niet meer doen op een gegeven moment. Vind ik. En wanneer je fout maakt. Kan je excuses aanbieden. En dan is het wat mij betreft ook aan de anderen om te zeggen. Ja, dat accepteren we of niet. Maar ik vind die beweging heel erg belangrijk. Die beweging maakt de heer Wijers en maken we dus ook informateurs. En daarmee zeggen we ook met deze uitgangspunten willen we heel graag aan de slag. En het is aan u om te zeggen dat willen we of dat willen we niet.
VRAAG
Het is geen terreinramp wat u betreft.
BUMA
Nou, wat u betreft wel. Misschien.
VRAAG
Hoogstens onfatsoenlijk. Dat is iets anders. Dat vindt u wel.
BUMA
Nou, ik vind het woord leugenaar niet fatsoenlijk. Nee. En daarom is het dus ook door de heer Wijers gezegd. En dat vind ik ook belangrijk. Ik neem het terug. En ik bied excuses aan. En ook de erkenning. In een wereld vergeet dat niet. Waar dit soort woorden veel te vaak voorkomen. Is de erkenning. Dit moet ik niet doen. Misschien ook wel even een les voor anderen. Dat wanneer je uit de bocht vliegt. En iets zegt wat je niet zou moeten zeggen. Wat iedereen wel eens doet. Dat je daar ook kan zeggen. Excuses had ik niet moeten doen. En nogmaals, dan is het aan de anderen om dat te accepteren of niet. Maar dat vind ik wel de manier waarop je verder moet kunnen.
(…)
VRAAG
Ja, meneer Wijers. Ik hoor u toch zeggen dat u de opmerking hebt teruggenomen. Omdat u ermee werd geconfronteerd. Dus het lijkt een beetje alsof u dat zei. Omdat u bent betrapt. En niet omdat u het meent.
WIJERS
Nee. Ik heb hem teruggenomen toen ik ermee werd geconfronteerd, omdat ik er niet eerder mee ben geconfronteerd. Zo simpel is het. Je moet er eerst mee worden geconfronteerd. Voordat je kunt reageren. Ik heb er nooit eerder iets over gehoord.
VRAAG
Dus toen u dat zei. Had u niet zoiets van. Oh, dat is eigenlijk wel gek. Dat ik zoiets zeg over een fractievoorzitter.
WIJERS
Nee. Nee. Nogmaals., moeilijk moeilijk te uitleggen, maar in die context gebeurt dat niet. Maar als Laat ik er dit van zeggen. Als dat mij toen had gezegd, dan had ik waarschijnlijk net zo gereageerd als nu.
VRAAG
Wat was die context eigenlijk, waar we het steeds over hebben.
WIJERS
Het was een bijeenkomst van ondernemers. Rondom verkiezingsavond.
VRAAG
Ja, maar waarom is die context zo belangrijk. In dit geval dan.Want ik snap dat.
WIJERS
Het was geen partijpolitieke bijeenkomst. Het werd ook niet geacht. Ik was ook helemaal niet geprepareerd om daar een speech te geven. Zo. Ik werd een podium opgetrokken. En er werden wat vragen gesteld. Het is een spontane situatie.
VRAAG
Over de formatie zelf, meneer Buma, dan denk ik ook. Ja, waarom bent u beide eigenlijk nodig? Want Jetten en Bontenbal kunnen dit toch prima samen doen? Zij kennen de partijprogramma's denk ik beter dan u.
BUMA
Dat is een vraag die je vooral aan hen moet stellen. Want bij mij is de vraag gekomen, wil je dit doen? En daar heb ik ja op gezegd.
VRAAG
Wat wordt uw rol?
BUMA
Wat zegt u?
VRAAG
Wat wordt uw rol?
BUMA
Sidekick van de Heer Wijers, ik weet het niet. We gaan het zien, de rollen gaan we verdelen. Maar laat ik het voorop stellen. Toch even waarom het mij wel aanspreekt. We hebben een klus die we gewoon samen moeten klaren. Dus daar kan wel een voorzitter op zetten. Maar het is helemaal niet zo gek om dat gezamenlijk te doen. En ik denk ook dat we in de komende weken, ook wel een praktisch punt, echt wel iedereen nodig gaan hebben. Dus wij tweeën zullen ook lang niet altijd hetzelfde aan het doen zijn. Allebei aan dezelfde tafel zitten. Want ik zei eerder al, de opdracht is groot. Maar ik heb vaker onderhandeld. En ook zelfs begrotingsonderhandelingen. Die kunnen langer duren dan drie weken. Maar de kortste die ik heb gehad, waren er wel acht. De langste zeven maanden. Dus drie weken is heel kort. Dat is eigenlijk wat ik nog het meest ingewikkelde vind. En tegelijkertijd, we moeten verder. Dus het moet in drie weken. Nou, dat kunnen wij beter, denk ik, met z'n tweeën doen. Dan dat er één is die uiteindelijk praktisch gezien te veel op z'n bordje krijgt.
WIJERS
En als ik daar nog aan wat mag toevoegen. Kijk, wat de heer Buma eerder heeft gezegd. Het zijn wel twee verschillende politieke partijen. Dus er zal af en toe ook best spannend worden als we inhoudelijke punten bespreken. Dat is één. En de tweede plaats, als we het dan al op bepaalde punten eens zijn is er ook nog, hebben wij de opdracht om met een programma te komen wat zo daag in elkaar zit dat het voldoende aanknopingspunten biedt voor partijen buiten die gesprekken rechtstreeks aanknopingspunten om tot een bredere coalitie te komen. Dus ook die verantwoordelijkheid hebben wij, om daar lastige vragen over te stellen en de discussie naartoe te leiden.
VRAAG
Ja, want waar gaan jullie dan rekening houden met die aanknopingspunten? Want dat hoorde ik Koolmees ook zeggen vandaag in het debat. Want het is nogal duidelijk wanneer je een aanknopingspunt richting VVD of richting GL-PvdA doet. En dat zijn natuurlijk de partijen die het liefst aansluiten. Of dat het meest voor de hand ligt dat zij aansluiten. Hoe gaan jullie daarin te werk? Worden dat heel veel open deuren, open einden zodat je eigenlijk alle kanten op kan? Of hebben jullie wel een idee dat dit wel een redelijk concreet iets moet worden waarmee je echt verder kunt?
BUMA
Kijk, dat ligt allemaal nog in de komende dagen vastgelegd. Want wat u zegt is gewoon waar. Je maakt, en dat zei ik net ook je maakt een programma met twee partijen. Dat is op zichzelf al een hele opgave. Maar vervolgens heb je meerdere partijen die al of niet daardoor moeten denken, hé, hier kunnen we op inhoud, en niet op naam, maar op inhoud, op onderhandelen. Dus je hebt inderdaad een palet wat aan alle kanten uitdijt naar andere partijen die mee moeten onderhandelen. En ondertussen weer terug moet gaan naar twee partijen die er ook uit moeten komen. Dus alleen al dat is fijn om het tweeën te doen en niet alleen.
VRAAG
Ja, nee, het is, mijn eerste vraag was meer, waarom zouden jullie beide nodig? Want ik kan me voorstellen dat de partijleiders dat zelf ook hadden kunnen doen. Maar goed, laten we dat even parkeren.
BUMA
Als ik zelf partijleider zou zijn, wat ik niet meer ben, want niet ongelukkig ben ik al zes jaar in Leeuwarden. Maar dan zou ik het zelf wel fijn vinden dat je een aantal zaken ook even uit kan besteden. En in een onderhandeling is het wel fijn om even een derde te hebben die kan zeggen, let even op. Al was het maar de tijd, al was het maar andere problemen die spelen er even in te leggen. Dus dat wij gevraagd zijn, snap ik wel.
VRAAG
Ja, dat zou ik ook zeggen.
BUMA
Ja dan doe dat dan.
VRAAG
Even tot slot, want het gaat natuurlijk ook over compromissen sluiten. Als je een compromis sluit, is het natuurlijk ook het risico dat je laat zien wat je uitgangspunten zijn en wat je bereid bent op te geven. Dat is natuurlijk best wel risico in deze periode of in deze fase die we nu ingaan. Hoe kun je enerzijds nou zorgen dat je wel bereid bent om compromissen te sluiten, maar dat je niet gelijk in je kaart laat kijken.
BUMA
Kijk, dit is denk ik voor die partijen de grote kwetsbaarheid. Je komt met een stuk en iedereen ziet, oh dat vinden ze en dat kunnen we dan ook niet uithalen. Daar kijk ik wel naar wat zij gezegd hebben. En dat kan ik alleen maar onderschrijven. Er moet nu gewoon een stap komen op de inhoud. En als er zoveel zijn aan partijen die wel commentaar geven en iets van het proces vinden en iets van de ander vinden. Maar niet zeggen, we gaan op inhoud het doen. Dan is het helaas zo. In Nederland op dit moment dat er blijkbaar maar 44 zetels bij elkaar te krijgen zijn. Die zeggen, wij gaan samen bouwen aan een meerderheid. Dus dat is de positie. En dan vind ik het best wel moedig om dat toch te doen. Want het heeft er gewoon gelijk in, ook kwetsbaar. En die kwetsbaarheid kunnen wij niet zomaar wegnemen. Want dit gaat op een gegeven moment naar buiten. En dan is het aan de anderen of ze die kwetsbaarheden groot maken. En zeggen, kijk daar heb je die twee, we zijn het niet mee eens. Of dat die omslag komt van voor de verkiezingen met uit elkaar werken. Maar wat willen die Nederlanders hier buiten nu? Die willen snel een kabinet, die willen oplossingen. Zes jaar ben ik nu in Groningen, in Leeuwarden. Zes jaar zitten we met die stikstofcrisis. Dat kan toch niet langer? Weet u, dat soort dingen. Dat wil Leeuwarden en dat wil trouwens Groningen ook.
(…)
VRAAG
U bent een poosje weg geweest uit de actuele politieke arena. Hoe bevallen uw eerste 35 minuten rentree?
BUMA
Oh, ik vind het fantastisch. Ja, meent u dat? Nee, nogmaals, dat is een vervelend begin. Maar dat overschaduwt niet mijn enthousiasme om met deze taken te beginnen.
VRAAG
Hoe is het met uw politieke inschattingsvermogen na zoveel jaar weg geweest te zijn?
BUMA
Dat zal de tijd moeten leren.
VRAAG
Want u, ik kan het verkeerd hebben, u wekt een beetje de indruk dat u de vraagstellingen en de kritiek overdreven vindt. Van de zaal of van partijleiders, klopt dat?
BUMA
Het is niet aan mij om daar een oordeel over te hebben. Ik ga er nog op reflecteren als ik klaar ben de komende drie weken.
VRAAG
Nou ja, dus u kunt nu niet zeggen of deze vragen en de kritiek van partijleiders… (onverstaanbaar, red.)
BUMA
Nee hoor, daar heb ik alle begrip voor.
VRAAG
Alle begrip?
BUMA
Alle begrip voor.
VRAAG
Want Eerdmans wil dat u het gaat repareren. Wilders vindt u niet geloofwaardig. Objectiviteit aangetast, werd al gezegd. Is die reparatie dan nu voor u klaar? Was dat gewoon, sorry zand er over, basta, morgen verder? Of vergt dat nog meer werk? En welk werk dan?
WIJERS
Nou, ik heb net gezegd, ik zou het wel prettig vinden om een keer met mevrouw Yeşilgöz een gesprek aan te gaan. Ik hoop dat ze dat ook wil. En verder hoop ik, het verdere reparatiewerk bestaat uit het feit dat we met z'n tweeën heel hard gaan werken, samen met de partijleiders van CDA en D66, om die agenda te maken.
VRAAG
Hebt u daarover het laatste werk, twee jaar geleden stond hier een verkenner, die heette GoM van Strien. Er waren publicaties over en daarna moest hij zijn werk neerleggen. Hebt u overwogen om te stoppen?
WIJERS
Geen seconde.
VRAAG
Waarom niet? Omdat ik dat helemaal niet nodig vind. Ik vind dat ik ervan uitgaat dat ik het vertrouwen heb van zowel mijn collega Buma als van de twee partijleiders. En ik ben er ook van overtuigd dat dat vertrouwen zal ontstaan als we ons werk goed doen.
(…)
VRAAG
Meneer Buma, over de kwesties en de agenda. Is het zo hermetisch dat die agendapunten die opgeschreven zijn, dat dat jullie werk is? Of kan het zomaar zijn dat in week twee medisch-ethische kwesties of andere thema's toch op uw bordje komen? Hoe ziet u zelf dat proces?
BUMA
Dat moeten we dus allemaal gaan ontwikkelen. We hebben die hoofdpunten. Tegelijkertijd staan er ook weer zinnetjes onder die ook nog wellicht uitwerking vergen. Dus volgens mij is de opdracht de kernpunten van de grote splijtzwammen eigenlijk in de Nederlandse politiek en ook in de samenleving, om die aan te pakken. Daar niet omheen te lopen. En ongetwijfeld kom je op dat pad andere grote vragen tegen die wij wellicht nog mee moeten nemen of moeten klaarzetten voor een volgende fase.
VRAAG
Maar er staat geen hek omheen. In die zin, u gaat gewoon merken of dit het is of dat er nog meer bij kan komen.
BUMA
Nou, ik moet eerlijk zeggen, dan zeg ik wel als informatie. Ik ga niet informeren met iets waar een hek omheen staat. Wij gaan informeren binnen de ruimte. Maar als er een opening is of een noodzaak om in dat proces elementen mee te nemen, dan moeten we dat doen. En nogmaals, dan hoeft het niet in de zin van hier is het antwoord. Maar dan vind ik het wel onze verplichting om het in ieder geval neer te leggen voor die volgende fase. Anders loopt men dat dan tegenop.
VRAAG
Waar voelt u dan meer bij een steriel lijstje plannen? Of moet er ook een visie op de gemeenschap of op het land, de filosofische alinea? Wat, wat, wat is wat?
BUMA
Nou, graag een lange filosofische alinea.
VRAAG
Ja, oké, dat staat genoteerd. Ja, nee, maar wat moet het worden? Wat voor stuk wordt het?
BUMA
Nou, dat vind ik heel moeilijk, want wij beginnen pas. Dus ik realiseer je, we gaan een stuk maken waarop gebaseerd iets anders moet komen. Dit is niet een eindproduct wat we gaan maken. Dus ik denk niet dat de vorm de kern wordt, maar de grote vraag wordt hoe komen we tot een oplossing van immigratie, stikstof, you name it, de internationale situatie. Dat zijn ontzettende puzzels. En wij gaan ons inzetten om met die twee partijen die puzzels op te lossen. Voorstellen te doen aan anderen om de manier te vinden om dat samen te doen. En dan Nederland van dat stikstofslot te halen om met de energietransitie verder te gaan. Om met het immigratiebeleid verder te gaan. Doe de deur naar buiten open. En dat zijn dé thema's van Nederland. Dus hoe we het opschrijven wordt twee. Maar dat we het aanpakken, dat zie ik als de grote opgave. In een context die best dus wel complex is. Dat herken ik.
WIJERS
Wij gaan morgen voor de eerste keer samen zitten met de twee politieke leiders om het programma van aanpak verder te definiëren. En daar komen we dan ook in de laatste fase naar u op terug.
(…)
VRAAG
U zei, ik ben van de feiten, ik ben van de analyses, meneer Wijers. Ik was benieuwd, hoe kijkt u dan nu naar de samenstelling van de Tweede Kamer en de Eerste Kamer? U heeft gezegd, een komend kabinet moet een meerderheid in de Tweede en de Eerste Kamer hebben. En 75 zetels is eigenlijk te weinig. Vindt u dat als informateur ook, als u een analyse maakt van hoe het er nu bij staat?
WIJERS
Ik vind als informateur niets anders dan wat zojuist door de verkenner is opgeschreven op dit gebied. Daar hebben we mee te werken. En zijn analyses en zijn conclusies. En zijn conclusie was dat in de huidige constellatie de meest logische stap is degene die we u hier net hebben uitgelegd. Namelijk een programma maken op een aantal van de grote knelpunten met voldoende aanknopingspunten voor andere partijen om aan te haken. En dat is wat op ons bordje ligt. En daar gaan we mee aan de slag. Inclusief een mooie filosofische paragraaf, misschien wel twee, in het begin.
VRAAG
Maar dan zou de coalitie met GL-PvdA, volgens die analyse en de VVD een logischere zijn, toch? Of niet?
WIJERS
Laten we dat soort discussies afwachten tot we nou met ons eindproduct op tafel komen. En de conclusies en de adviezen die daaruit voortvloeien.
(…)
BUMA
Tot over drie weken.