Letterlijke tekst van de persconferentie over de kabinetsformatie die verkenner Koolmees op 4 november 2025 heeft gegeven. Bekijk de hele persconferentie via YouTube.
KOOLMEES
Dankjewel. Goedenavond. Vanmiddag heeft Kamervoorzitter Meneer Bosma, gesproken met de fractievoorzitters en de lijsttrekkers. En naar aanleiding van die gesprekken heeft hij mij gevraagd om een korte verkenning uit te voeren met het oog op het komende Kamerdebat. En het is een eer om deze verkenning te mogen uitvoeren en ik ben er ook zeer van bewust dat het geen eenvoudige opdracht is. De verkiezingsuitslag is best complex. De zetelverhoudingen zijn fors gewijzigd in de Tweede Kamer. En tijdens de verkiezingscampagne zijn soms ook stevige voorkeuren uitgesproken over en weer. En dat maakt het belangrijk om nu zorgvuldige gesprekken te voeren en ook zaken op een rijtje te zetten. Tegelijkertijd stel ik ook vast dat er zowel in de politiek als in de samenleving de wens is om tempo te maken met de vorming van een stabiel kabinet. Daarom wil ik geen tijd verliezen en snel beginnen en dat betekent dat ik me vanavond ga inlezen en vanaf morgen gesprekken ga voeren met alle aankomende fractievoorzitters. En die gesprekken ga ik voeren in de volgorde van de verkiezingsuitslag. Te beginnen met de grootste partij vanaf morgenochtend. En afhankelijk van het verloop van die gesprekken zal ik bezien hoe verder te handelen. En wellicht is in een aantal gevallen nog een vervolggesprek noodzakelijk. En het is nog te vroeg om daar nu al vooruit te lopen. Dat zal ik zien in de loop van de komende dagen. En op basis van die gesprekken maak ik een verslag dat ik tijdig voor het Kamerdebat aan de Kamervoorzitter zal overhandigen. En het verzoek van de voorzitter is om dat uiterlijk op 11 november te doen. Dat is volgende week dinsdag. Dat was het qua mededelingen van mijn kant. Ik ben graag bereid uw vragen te beantwoorden.
VRAAG (NOS)
Meneer Koolmees, er is veel gespeculeerd al over mogelijke coalities. En dan lijkt het altijd neer te komen op twee mogelijke coalities. Namelijk eentje over het midden met GroenLinks-Partij van de Arbeid en VVD. Of eentje aangevuld met JA21. Ziet u dat ook zo? Of ziet u meer mogelijkheden?
KOOLMEES
Nou ja, ik ga eerst met alle fractievoorzitters praten over wat de wensen en de beelden van de fractievoorzitters zijn. Hoe zij zelf denken dat er een stabiel kabinet te formeren is. Er zijn natuurlijk getalsmatig meerdere mogelijkheden mogelijk. Maar het ligt natuurlijk aan de fractievoorzitters waar de voorkeur naar uitgaat.
VRAAG
Ja, maar goed, een verkenning is natuurlijk ook net wat het zegt, een verkenning. Maar hoopt u dan dit proces toch met die verkenning wel iets verder te brengen dan een verkenning? Want wij doen het natuurlijk niet anders elke dag in de Tweede Kamer. U leest de kranten ook, u ziet de televisie.
KOOLMEES
Ik heb alle analyses van de afgelopen weken natuurlijk gelezen. Dus alle varianten heb ik natuurlijk ook al voorbij zien komen. Maar in mijn rol als verkenner is het natuurlijk vooral belangrijk om te horen wat de fractievoorzitters, politiek leiders in de Kamer vinden als de juiste weg vooruit. En daarvoor heb ik die eerste gesprekken nodig. Om dat vast te kunnen stellen en daar een soort conclusie op te kunnen trekken om een weg vooruit te kunnen maken.
VRAAG
En hoopt u dan in die vertrouwelijkheid van deze gesprekken toch iets verder te komen dan wat nu publiekelijk al gaat?
KOOLMEES
Ja, dat is natuurlijk wel de bedoeling van zo'n verkenningsronde. Dat je enigszins in vertrouwen kunt zeggen van, ja, wat zie je zelf als combinatie voor je? Wat zou een weg vooruit kunnen zijn? En in welke combinaties moeten we dan denken?
VRAAG
Ja, en in die vertrouwelijkheid hoopt u dus toch wel iets verder te komen dan het spel van blokkades wat we nu vooral zien?
KOOLMEES
Ja, dat hoop ik wel inderdaad. Want anders heeft het natuurlijk niet zo heel veel zin. Zo'n verkenning is natuurlijk bedoeld om ook na de verkiezingen een nieuw moment te creëren. Om dit soort gesprekken te kunnen voeren met de politieke partijen.
VRAAG (SBS)
(…) wat waren uw overwegingen om deze tijdelijke functie aan te nemen? Gezien ook sommige mensen sceptisch hebben en zeggen, het loopt in uw eigen organisatie allemaal niet helemaal op rolletjes.
KOOLMEES
Nou, ik ben benaderd door Rob Jetten, daarna door de afdeling vanmiddag door de Kamervoorzitter, door alle fractievoorzitters, om dit te doen. Ik heb gelijk gezegd, het is een grote eer om dit te mogen doen. Ik heb natuurlijk ook een aantal ervaringsmomenten hierin. Ik heb zelf deelgenomen aan een formatie. Ik ben verkenner geweest, ik ben informateur geweest. En tegelijkertijd heb ik ook gezegd, ik kan niet lang wegblijven bij de NS. Er is veel te doen bij de NS. Dus afgelopen weekend heb ik ook met mijn raad van commissarissen gesproken. En een afspraak ook gemaakt. Het is een verkenningsfase, dat doe ik. Dat is een korte periode, één à twee weken. En daarna keer ik terug naar de NS.
VRAAG
En daar was meteen binnen de organisatie ook akkoord op?
KOOLMEES
Binnen de raad van commissarissen wel, ja.
VRAAG
Dan nog één vraag. De staat is ook honderd procent aandeelhouder van het bedrijf waar u werkzaam bent. U kunt natuurlijk, u gaat de inhoud niet in als het goed is met deze partijen. Maar u weet wel hoe elke partij daar tegenaan kijkt. En kunt daar wel weer rekening mee houden. Hoe gaat u daarmee om?
KOOLMEES
Dat weet ik al uit de verkiezingsprogramma's. Dus dat is op zich geen nieuws voor mij. De verkenning gaat natuurlijk niet over de inhoud. De verkenning gaat over mogelijke samenwerkingen en mogelijke combinaties.
VRAAG
En die kunt u een kant op sturen?
KOOLMEES
Dat is waar. Maar tegelijkertijd is het... De ervaring en de historie is dat de verkenning gaat niet over inhoudelijke onderwerpen verder uittypen. Het gaat meer over wat zou een eerste logische stap zijn in de combinatie van partijen om te komen tot een stabiel kabinet. En daar heb je niet zo heel veel impact op de inhoud, zullen we maar zeggen.
VRAAG
Ja, maar wel dus op welke partijen uiteindelijk met elkaar doorgaan formeren.
KOOLMEES
Ja, maar uiteindelijk is dat aan de partijen en niet aan de verkenner. Is ook mijn ervaring.
VRAAG (RTL)
(…) wanneer is uw opdracht een succes?
KOOLMEES
Als uit deze fase een advies van mijn kant komt waar de Tweede Kamer in meerderheid achter staat als een logische vervolgstap in de formatie.
VRAAG
(…) u zegt het wordt ingewikkeld. Hoe haalbaar is dat?
KOOLMEES
Nou, de uitslag wat ik net al zei met een inleiding, de uitslag is volgens mij ingewikkeld en complex. Dat zien we nu ook aan alle voorkeuren die worden uitgesproken door de verschillende partijen. Het is een taak van mij om daar nu chocola van te maken. En daar toch een weg vooruit te vinden met elkaar om toch te komen tot zo'n stabiel kabinet.
VRAAG
Hoe nadrukkelijk houdt u de optie open dat een stabiel kabinet ook een minderheidskabinet kan zijn?
KOOLMEES
Ja, daar wil ik nog niet op vooruit lopen. Daar wil ik echt eerst de gesprekken met de fractievoorzitters voor gevoerd hebben. Voordat ik daar een beeld van kan maken. Maar natuurlijk ook samen met de vraag, hoe stabiel is dat? En wat op voor meerderheden kun je dan rekenen? En waar kun je dan ook rekening mee houden in je beleidsvorming?
VRAAG (AD)
De vorige formatie was vrij emotioneel. Hoe gaat u de emoties er een beetje uithouden?
KOOLMEES
Nou, het is er niet per se verkeerd als je af en toe ook wat emoties bij komen kijken.
VRAAG
De vorige keer was het vrij buitensporig op momenten.
KOOLMEES
Ja, de vorige keer heb ik het niet meegemaakt. De keer daarvoor heb ik het wel meegemaakt. Toen was het ook af en toe best emotioneel. En dat heeft ook af en toe best een functie in zo'n proces. Maar ik denk ook, dat zei ik dat ook in mijn inleiding al, dat ik van meerdere partijen heb gehoord, dat ze allemaal streven naar een stabiel kabinet voor de komende periode. Zodat die ook de grote problemen van het land gaan aanpakken.
VRAAG
En wat wordt uw methode? Is er een methode Koolmees?
KOOLMEES
Ja, als die er is, ga ik het niet tegen u vertellen.
VRAAG
Maar heeft u dan een toverformule om de partijen aan elkaar te verbinden?
KOOLMEES
Nee, zo'n toverformule is er niet. Wat ik wel steeds heb geleerd, ook als actief politicus. Maar ook in informatie- en formatieronde is, dat je je goed moet inleven in de gedachten en de overwegingen en de overtuigingen van de ander om ook een stap verder te kunnen komen.
VRAAG
In Rotterdam heeft u links en rechts bij elkaar gebracht. (…) Is dat ook het voorland wat hier gaat gebeuren wat u betreft?
KOOLMEES
Dat weet ik nog niet. Dat zou echt moeten blijken uit die gesprekken. Ik ben inderdaad informateur geweest in Rotterdam. Daar was het ook wel zo dat de verkiezingsuitslag een duidelijke richting op wees. En dat ook de vier partijen vanaf het begin zeiden van dit willen wij graag tot een succes maken. En daar ben ik als procesbegeleider als het ware bij aanwezig geweest. En dat moet nog blijken de komende dagen uit mijn gesprekken met de fractievoorzitters.
VRAAG
En roept u de partijen op om over hun schaduw heen te stappen?
KOOLMEES
Nou ik denk wel dat, wat ik ook in mijn inleiding zei, ik denk dat het ontzettend belangrijk is dat er een stabiel kabinet komt. Dat de grote uitdagingen in ons land daadkrachtig kan aanpakken. Ik denk dat heel Nederland daarnaar snakt. En ik denk ook dat heel veel politieke partijen daarnaar snakt.
VRAAG (SBS)
Wordt u ook informateur.
KOOLMEES
Nee.
VRAAG (Nieuwsuur.)
Lijsttrekkers hebben ook gezegd. Het is ook belangrijk dat we goed onderling vertrouwen is. Hoe gaat u daarmee aan de slag?
KOOLMEES
Nou dat is ook wel mijn ervaring van de eerdere gesprekken (…) dat juist dat vertrouwen wat in een verkiezingscampagne vaak in elkaar wordt geslagen, broos wordt gemaakt, waar heel veel spanning ook op te staan, dat moet juist in die fase na de verkiezingen, dus in de verkenningsfase, in de eerste fase van de informatie moet dat weer bij elkaar worden gelijmd. Daarom is het denk ik wel goed dat je zo'n verkenningsfase inbouwt om weer dichter bij elkaar te komen als het ware, als politieke partijen. En toch een gezamenlijke weg vooruit te kunnen vinden.
VRAAG
Beetje relatietherapie?
KOOLMEES
Beetje wel, ja.
VRAAG
U was ook betrokken bij de langste formatie ooit. We horen al van lijsttrekkers, er is haast. Hoe gaat u zorgen dat dit vaart krijgt?
KOOLMEES
Ik heb ook wel veel geleerd van die langste formatie ooit, kan ik u vertellen. En ik hoop inderdaad dat het zich niet gaat herhalen nu. Ik denk ook dat er urgente problemen zijn die daadkrachtig en snel moeten worden aangepakt. Dat daar ook wel heel veel breed draagvlak voor is om dat te gaan doen, ja.
VRAAG
(…) maar wat heeft u dan geleerd? Moet het op andere volgorde?
KOOLMEES
Nou ja, dat doe ik wel een keer apart bij een kopje koffie als u het goed vindt.
VRAAG
Nou ja, ik hoor graag wat u inzet wordt?
KOOLMEES
Nee, maar die formatie ging natuurlijk heel snel fout op emotie, op argwaan, op wantrouwen en tegenover elkaar blijven staan. Het debat van 1 april heeft daar niet aan bijgedragen. En ook alle fases daarna is er niet toe bijgedragen. En dat is denk ik wel een manier hoe je het niet moet doen.
VRAAG
Nou, dus u gaat ook iedereen vragen, blokkades en alles bij de voordeur te laten liggen.
KOOLMEES
Nou ja, dat zullen we zien.
VRAAG (ANP)
(…) meneer Koolmees, u zei net al dat u tijdens de verkiezingscampagne de media goed heeft gevolgd. Wat hoopt u achter de schermen te horen wat u voor de schermen niet al gehoord heeft?
KOOLMEES
Nou, toch wel, hoe gaan we er gezamenlijk voor zorgen als alle politieke partijen die straks zitting nemen in de Tweede Kamer hoe ga je er gezamenlijk voor zorgen dat je ook problemen snel kunt aanpakken? En dat betekent dat je meerderheden moet hebben. En dat je samen moet werken en dat je compromissen moet sluiten. En dat je ook moet nadenken hoe je dat beleid vorm gaat geven. Ook misschien ook wel wie dat beleid vorm moet gaan geven. Dus dat zijn wel vragen die ik ook ga stellen in mijn gesprekken de komende dagen.
VRAAG
Ja, juist. En kan de uitkomst daarvan moet dat één combinatie van partijen zijn om verder te onderzoeken of kunnen dat er ook meerdere zijn?
KOOLMEES
Daar ga ik nu niet op vooruitlopen. Dat ga ik zien na de gesprekken.
VRAAG
Hoe laat precies begint u morgen?
KOOLMEES
Half tien.
VRAAG (NU.nl)
Kan ik nou een beetje uit één van uw eerste antwoorden concluderen dat u zegt, als er niet wordt bewogen, heeft het geen zin? Kan ik dat zo vaststellen?
KOOLMEES
Nou ja, in zijn algemeenheid is dat denk ik een terechte constatering. Maar ik heb allemaal uitspraken gehoord de afgelopen weken van partijen of waar de voorkeuren liggen, of waar uitsluitingen liggen of waar blokkades liggen. Ja, als dat allemaal in stand blijft, wordt het natuurlijk heel erg ingewikkeld om een stabiel, constructief kabinet te formeren. Dus de zoektocht is wel, hoe kom je met elkaar tot dat vertrouwen, waar net naar werd gevraagd, hoe kom je met elkaar tot dat vertrouwen om grote stappen vooruit te kunnen zetten op die onderwerpen die al zo lang stil liggen. Dus dat is wel de zoektocht inderdaad.
VRAAG
(…) maar een blokkade of inderdaad het uitsluiten, wat we vandaag ook weer hebben gehoord, onder andere bij de VVD, dan wordt het ingewikkelder. Bent u van plan daar een beetje druk op te zetten of hoopt u juist dat het van die partijen komt?
KOOLMEES
Nou, ik ga eerst die gesprekken voeren. Pas daarna kan ik daar een oordeel en een beeld over vellen. Ik ga niet voor niks één op één met alle fractievoorzitters praten om echt te horen, wat zit er aan wensen achter. Maar ook wat zit er aan beloftes, blokkades, gevoelens achter.
VRAAG
Maar hebt u dan voor de ene partij wat meer tijd?
KOOLMEES
Nee, voor alle partijen hebben we nu dezelfde tijd ingeraamd voor het eerste gesprek. En we hebben ook een vragenlijst die we aflopen, voor alle partijen dezelfde vragenlijst. Maar ook natuurlijk wel de vraag van, ja, hoe nu verder? Wat zijn mogelijke wegen vooruit?
VRAAG
Helemaal te slot hoor, (…) is 75 zetels of daaronder, is dat stabiel?
KOOLMEES
Nou, daar heb ik nu nog geen uitspraak over.
VRAAG (TELEGRAAF)
(…) ik vroeg me af, er wordt door een aantal politici telkens gezegd, er is nu een nieuwe generatie aanzet. In hoeverre denkt u dat dat kan helpen om de impasses te doorbreken?
KOOLMEES
Nou, wat ik heb gezien en wat ik heb gehoord in verschillende podcasts die ik heb geluisterd de afgelopen weken tijdens de verkiezingscampagne, is dat dat wel een belangrijk onderdeel is, zal ik maar zeggen, van goede verstandhouding, vertrouw je elkaar? Kun je bij elkaar ook je hart luchten of bij elkaar steun zoeken, bij wijze van spreken? En vanuit verschillende fractievoorzitters heb ik ook gehoord dat die persoonlijke link er wel is. En dat die persoonlijke connectie er wel is. En mijn ervaring is dat het wel heel belangrijk is. Op het moment dat het eigenlijk niet zo is, is het heel moeilijk om tot elkaar te komen.
VRAAG
Want de vorige keer is de verkenning behoorlijk ontspoord, kunnen we denk ik wel zeggen. In hoeverre denkt u dat (…) dus nu voorkomen kan worden door inderdaad die nieuwe generatie. En misschien, nou ja, misschien moeten we het concreter maken. In hoeverre is bijvoorbeeld het uitsluiten door de VVD (…) is dat een vorm van oude politiek?
KOOLMEES
Ik ga geen commentaar leveren op wat partijen doen. Ik ga vooral aan de partijen vragen, wat zijn jullie beelden? Wat zijn jullie plannen? En hoe gaan we komen tot een stabiel kabinet? En de rest is aan de politieke partijen.
VRAAG
In hoeverre kijkt u ook naar de Senaat? Want daar is natuurlijk ook sprake van lastige meerderheden. Weegt u dat ook mee in uw verkenning?
KOOLMEES
Ja, zeker een onderdeel van de gesprekken. Voorheen was het natuurlijk altijd zo, kunnen we rekenen op een vruchtbare samenwerking bij de Kamers en de Staten-Generaal. Ik denk dat in 2017 al is laten vervallen die formulering. Maar nog steeds wel is er altijd gekeken naar zijn er ook meerderheden te maken in de Eerste Kamer. Het is natuurlijk ook heel relevant of wetgeving ook door de Eerste Kamer heen komt. Dus zeker een belangrijk opletpunt.
VRAAG
Juist met het oog op die snelle doorbraken. Wat is nou uw voorkeurscoalitie?
KOOLMEES
Daar ga ik niks over zeggen. Dat ga ik morgen en overmorgen van de fractievoorzitters horen.
VRAAG (NRC)
Ja, de vraag is eigenlijk net al een beetje gesteld, maar ik was wel benieuwd of u een kabinet van 75 zetels of u dat nu als een minderheidskabinet of niet beschouwt? Of als een stabiele optie?
KOOLMEES
Op dit moment is dat niet aan mij nog om daar een oordeel over te vellen. Het is aan mij nu om de gesprekken te voeren met de fractievoorzitters, om te kijken hoe zij er zelf naar kijken. Hoe ze zelf kijken hoe je daar tot stabiele wetgeving en wetgeving kan komen die blijft staan in beide Kamers der Staten-Generaal. En dat is niet in eerste instantie aan mij, maar dat is in eerste instantie aan de politiek leiders in de Tweede Kamer om daar een pad voor te zoeken.
VRAAG
Sommige partijen zeggen stabiliteit is meer dan zetels. Bent u het daarmee eens?
KOOLMEES
Uit eerdere ervaringen weet ik dat dat ook een relevant criterium is. Hoe stabiel zijn de politieke partijen? Hoe is het ook, ik heb meerdere keren meegemaakt, ook in mijn eigen politieke carrière, dat coalities begonnen met een ruime meerderheid, maar omdat er mensen wegliepen of uit de coalities stapten, ze eindigden met een minderheid. Dus dat is wel een heel relevant criterium om mee te nemen in die gesprekken.
VRAAG (FD)
(…) hoe duidt u de verkiezingsuitslag zelf eigenlijk?
KOOLMEES
Ja, dat vind ik ook heel complex, eerlijk gezegd.
VRAAG
Welk signaal heeft de kiezer proberen af te geven is dan eigenlijk de vraag?
KOOLMEES
Ik denk dat D66, Rob Jetten natuurlijk een grote winnaar is en een grote stap vooruit heeft gezet. Ik denk dat er ook meerdere winnaars zijn. Denk aan het CDA. Denk aan JA21. Dus dat er ook wel echt sprake is van forse zetelverschuivingen in het parlement die andere krachtsverhoudingen met zich meebrengen. Dus er is niet één signaal uit te halen, denk ik.
VRAAG
En als we kijken naar coalitievormingen dan vaak na een bepaalde termijn zien we ook dat coalitiepartijen heel hard worden afgestraft. In hoeverre hebt u nog vertrouwen in dat partijen pijn durven te nemen?
KOOLMEES
Nou, op zich is het een terechte vraag. Ik heb zelf ook wel gezien in het kabinet waar ik zelf in heb gezeten dat er ook en ook al bijvoorbeeld in het Lenteakkoord waar ik in 2012 zelf aan meegewerkt heb, dat ook het nemen van besluiten ook al zijn het pijnlijke besluiten, ook al zijn het besluiten die niet per se op gejuich kunnen rekenen, maar wel Nederland de stap vooruit helpen, ook wel op heel veel gejuich, of op heel veel enthousiasme kan rekenen. Dus het is niet per definitie zo dat daadkrachtige besluiten automatisch betekenen dat je de volgende verkiezingen verliest. Dat is in ieder geval niet mijn ervaring.